4 Fases die maken dat groeien pijn doet en toch goed is
Vrijwel elke dag probeer ik te groeien als mens. Ik zit daarom meestal vol in het groeiproces en zie het grote plaatje niet altijd. Soms word ik echter door mezelf, door vrienden of door omstandigheden ertoe aangezet om een stapje terug te zetten en te zien welke welke stappen ik al gemaakt heb. Dit maakt me dan blij en trots en geeft energie om te blijven groeien. Als een vlinder die haar prachtige vleugels bekijkt en terugdenkt aan de tijd dat ze in de cocon zat.
Tegelijkertijd is groeien ook een pijnlijk proces. Vanuit de puberteit kennen we de term groeipijn die de kop opsteekt bij een fysieke groeispurt. Maar niet alleen in de fysieke dimensie bestaat groeipijn. Ook op emotioneel vlak, in ons mentale vermogen en vanuit spiritueel (of zingevend) oogpunt kunnen we groeispurten maken die flink schuren. Wat mij in zo’n proces dan vaak helpt is beseffen waarom iets pijn doet, schuurt of vervelend voelt. Je kunt dan wat makkelijker accepteren dat het oncomfortabel voelt. Acceptatie van vervelende gevoelens kan het lijden enorm doen verminderen.
In de basis ziet het groeiproces van een mens in zijn of haar persoonlijke ontwikkeling er altijd hetzelfde uit. Er zijn vier fasen die je doormaakt als je groeit. Van onbewust onbekwaam, naar bewust onbekwaam, naar bewust bekwaam en tot slot naar onbewust bekwaam.
1) Onbewust onbekwaam (“Huh?”)
Ooit heb ik van een coach de uitdaging gekregen om meer open vragen te gaan stellen. Ze maakte mij bewust van mijn suggestieve en sturende manier van vragen stellen. Mijn hersenen zijn heel analytisch en verklarend ingesteld, dus als ik met iemand in gesprek was ging ik altijd van alles beredeneren op basis van wat de ander zei. Als er over een probleem werd verteld, dan bedachten mijn hersenen de oorzaak en toetste ik die.
Komt het omdat je het niet durft?
Als iemand op vakantie was geweest dan gingen mijn hersenen beredeneren hoe lang diegene waarschijnlijk vakantie had gevierd.
Ben je een week weggeweest?
Mijn hersenen extrapoleerden de beschikbare informatie tot een hypothese en die toetste ik.
Met weinig succes, want vaak zat ik ernaast. Dit had ik echter niet door, want ik wist niet beter. Ik dacht dat je zo vragen stelde en gesprekken voerde. Ik was compleet onbewust onbekwaam qua open vragen stellen. Gesloten vragen waren de default en open vragen kende ik in de praktijk bijna niet.
De fase van onbewust onbekwaam is er dus een die gekenmerkt wordt door niet doorhebben dat je huidige strategieën niet werken. Je bent ineffectief in iets maar beseft je dat niet eens. Ten onrechte wordt er dus wel eens gezegd
Ignorance is bliss
Dat lijkt inderdaad zo omdat de volgende fase pijn doet (komen we zo) en je in deze fase niet bewust bent van je onkunde. In vergelijking met de volgende fase is onwetendheid wellicht dus inderdaad een zege, maar in het licht van het hele groeiproces is dat niet zo. Voor mij wordt de onbewust-onbekwaam-fase dan ook het best gekenmerkt door de uitspraak
Huh?
Waar heb je het over? Hoezo open vragen? Wat zijn dat? En waarom precies..?
Maar eigenlijk zijn deze vragen al een eerste stap op weg naar fase 2, want het huh-moment is de eerste stap naar bewustwording. Het proces van deze fase naar de volgende noem ik dan ook bewust worden.
2) Bewust onbekwaam (“Fuck”)
Dit is de meest nare fase en dus de reden voor sommigen om ignorance als bliss te bestempelen. Hier besef je je namelijk (soms geleidelijk en soms in één keer) dat je niet bekwaam in iets bent. Je ziet tevens de waarde van de bekwaamheid in en iets in jou wil dat meteen ook beheersen. Die wens is in strijd met de realiteit en dus doet het pijn.
Na de opmerking van mijn coach merkte ik voortdurend in gesprekken met mensen dat ik gesloten vragen stelde (leuk zo’n coach). Én ik merkte dat mijn hypotheses vaak niet klopten. Als reactie op mijn vraag of iemand niet durfte:
Nee, helemaal niet, ik durf het best, maar het lijkt me niet verstandig.
En soms was mijn schatting wel heel ver verwijderd van het antwoord. Op mijn vraag of iemand 1 week weggeweest was:
Nee joh, ik heb door Zuid-Oost-Azië gereisd. Dat doe je niet voor een weekje, ik ben 6 weken weggeweest…
Dan zag ik ineens de stompzinnigheid van de gesloten vraag in en vroeg me af waarom ik in godsnaam niet gewoon de open vraag had gesteld:
Hoe lang ben je weggeweest?
Op zich goed om in te zien dat je niet effectief bezig bent, maar ook bloedirritant om steeds zo met je eigen gedrag geconfronteerd te worden. Deze fase is voor mij dan ook het best gekenmerkt door de uitspraak
Fuck
Fuck, ik kan dit niet. Fuck, zit ik er weer naast. Fuck, waarom verander ik niet? Fuck, fuck, fuck!
Het besef van het bestaan van deze fase is heel belangrijk voor mij. Vooral in gesprek met vrienden die deze fase ook kennen helpt het enorm om het te benoemen.
Pfff…, ik voel me nu zó bewust onbekwaam!
Als je allebei weet wat dit betekent, dan kun je er vaak om lachen in het moment en vermindert het lijden direct. Je wordt niet perse sneller bekwaam, maar het proces is wel minder oncomfortabel.
Tevens ontstaat minder verzet tegen de huidige situatie en daarmee meer ruimte om te gaan uitproberen. Dat is namelijk het proces op weg naar de volgende fase.
3) Bewust bekwaam (“Ssst!”)
De stap naar deze fase is niet makkelijk omdat het vraagt om buiten je comfortzone te gaan. Dat is namelijk wat uitproberen inhoudt. Dingen doen die je eerder nooit geprobeerd hebt. En de eerste keer iets nieuws doen is altijd spannend.
Ik begon dan ook heel klein. Waar ik eerst steeds achteraf merkte dat ik weer in mijn gesloten vragen was vervallen in een gesprek begon ik het steeds meer tijdens de gesprekken zelf te merken. En ineens had ik in een gesprek de aanwezigheid van geest dat ik een gesloten vraag stelde:
Ben je daar de rest van de dag nog mee bezig?
En dus, direct erop, verbeterde ik mezelf:
Nee wacht! Laat ik er een open vraag van maken. Uhmm… Hoe… Wat… Nee, hoe lang ben je… Nee, hoe lang denk je er nog mee bezig te zijn?
Zoals je leest ging het totaal niet vanzelf. Maar dit was juist prima. Ik zag een grote smile op het gezicht van mijn gesprekspartner. Daar waar ik dacht dat ik mega weird bezig was, werd het gewoon gewaardeerd dat ik minder invullend probeerde te zijn.
Dit is tevens een les die ik vaak in coaching aan mensen meegeef. Als je in iets moeilijks wil groeien en daarvoor door de eerste barrière heen te breken hebt, benoem het dan gewoon. Neem de ander of anderen mee in het nieuwe gedrag dat je wilt vertonen. Ze zullen eerder onder de indruk van je poging zijn, dan dat ze je ervoor veroordelen. Dat is althans mijn ervaring.
Een flinke periode heb ik toen hard gewerkt in mijn gesprekken om open vragen te stellen. En met steeds meer succes. Dit is heel typisch voor deze fase. Het is hard werken (het bewust proberen te zijn) om effectiever te handelen (het bekwaam zijn). Dat vraagt dus meestal om aandacht en focus bij de taak die je probeert te leren of de groei die je probeert door te maken. Daarom is de meest tekenende uitspraak bij deze fase
Ssst!
Stil even, laat me even denken hoe ik mijn vraag forumleer. Ssst, ik heb mijn aandacht hierbij nodig. Ssst, wacht even, ik heb bijna een kloppende open vraag.
Om vervolgens langzaam te bewegen naar weer twee dingen tegelijk doen, zal de nieuwe bekwaamheid een automatisme moeten worden. Daarom is het proces naar de volgende fase eentje van oefenen, oefenen en nog eens oefenen.
4) Onbewust bekwaam (“Wow…”)
En dan geleidelijk, op een dag, besef je je niet eens meer dat je een open vraag stelt. Het is zo ingesleten dat je op je inmiddels ontwikkelde automatisme kunt leunen. Pas als je heel bewust stilstaat bij het feit dat je dit ooit niet kon, merk je dat je het nu eigenlijk heel goed beheerst. Wat dat betreft is de beloning van de inspanning op het eerste gezicht vrij mager. Er is niet een joehoe-moment zoals in sommige games waarop je experience-bar vol is en je kunt juichen dat je deze skill nu geleerd hebt. Maar in termen van effectiviteit is de beloning enorm. Je doet namelijk iets dat beter voor je werkt dan je oude gedrag. En dat zonder erover na te hoeven denken!
Ik hoor mezelf dus soms vragen
Hoe was dat?
of
Hoe voel je je nu?
En als mijn verklarende hersenen toch een hypothese klaar hebben dan hoor ik mijn zin soms beginnen met
In hoeverre…
Nog steeds wel sturend dus, maar veel minder dan vroeger en vrijwel geheel onbewust ingezet. En nog steeds flapt er wel eens een gesloten vraag uit. Soms is dat juist ook goed. Maar op andere momenten, als ik doorheb dat het niet handig is, hoor ik mij mezelf meteen verbeteren:
Wacht, ik maak er een open vraag van: waarom deed je dat?
De kunst is dan ook om soms stil te staan bij waar je bent in je groeiproces en je te beseffen wat je eigenlijk allemaal al geleerd en ontwikkeld hebt. Dat helpt je om te genieten van je doorgemaakte groei. De sensatie die je dan zult ervaren is er een in de trant van
Wow…
Wow… check mij open vragen stellen. Wow, ik had helemaal niet door dat ik al zover was. Wow, ik weet nog hoeveel moeite ik hier eerst mee had.
Dit genieten is een belangrijk proces en wel om de volgende reden. Zodra je een automatisme ingesleten hebt, dan vertoon je ander gedrag in het leven. Dat andere gedrag brengt je weer in aanraking met nieuwe uitdagingen en groeimogelijkheden.
Je hebt bijvoorbeeld gezien dat je manier van vragen stellen enorm veel verschil maakt in het type antwoord dat je krijgt. Mensen moeten soms even nadenken over je open vraag. Zo valt bij “Hoe voel je je?” veel sneller een stilte dan bij “Gaat het goed?”. Ineens kom je voor de uitdaging te staan hoe je omgaat met stiltes in een gesprek. Als iemand je dan uitlegt dat die stiltes er best mogen zijn in plaats van ze vol te praten (wat je normaal doet…) dan voel je je ineens weer heel bewust onbekwaam (fuck). Je komt erachter dat je al die tijd onbewust onbekwaam (huh?) was in omgaan met stiltes. Als je het wow-moment hebt gehad, dan heb je meer positieve vibe en motivatie om een nieuw stuk groei op te pakken. De cyclus begint dan makkelijker opnieuw.
Huh? Praat ik stiltes altijd vol?
Fuck, dan moet ik dus oefenen met soms mijn bek te houden.
Ssst, Mark, niets zeggen (argh…).
Wow, check mij net die stilte laten vallen.
Lees ook
– 9 Redenen om buiten je comfortzone te gaan
Ik hoor graag hoe dit voor jou is. Laat me weten in de comments: