De keuzestresscurve
‘Learning to choose is hard. Learning to choose well is harder. And learning to choose well in a world of unlimited possibilities is harder still, perhaps too hard.’ – Barry Schwartz
Het begrip keuzestress heb je vast weleens voorbij horen komen en waarschijnlijk heb je er ook wel een gevoel bij. Maar wat is het precies?
- ‘Zal ik komende zaterdag nou naar die bruiloft, dat festival of die verjaardag gaan?’
- ‘Zal ik nog wat langer in mijn huidige baan blijven of ingaan op dat voorstel van die headhunter?’
- ‘Zal ik vanavond bij die vriendengroep aanschuiven of een keer lekker alleen met het bord op schoot eten?’
Dát is keuzestress. We hebben veel meer te kiezen dan onze ouders en grootouders ooit hadden, maar we komen niet altijd uit die keuzes. Keuzestress ontstaat als je te veel of juist te weinig keuzemogelijkheden hebt en je niet precies weet waar je voorkeuren liggen. Het kan een enorm verlammende werking hebben.
Het aantal keuzemogelijkheden bepaalt in sterke mate de keuzevrijheid die je ervaart. Een veelgemaakte denkfout is dat méér keuzemogelijkheden altijd tot een groter gevoel van vrijheid zouden leiden. Rob Wijnberg beschrijft in zijn boek Nietzsche & Kant lezen de krant treffend dat het niet zo werkt (zie ook de figuur eronder):
‘Stel, je staat in de supermarkt voor een schap met een oneindig aantal soorten jam. Het verschil tussen al die soorten jam is dan ook niet langer waarneembaar. Want tussen alle potjes staan ook nog alle andere jamsoorten die je maar kunt bedenken – ad infinitum. De potjes zijn daardoor niet van elkaar te onderscheiden. En omdat het verschil tussen de jampotjes niet te zien is, is ertussen kiezen ook onmogelijk geworden.’
Stel nou dat je toch heel goede ogen hebt en het verschil wél kunt waarnemen. Dan nog is het lastig kiezen, omdat ze zo dicht bij elkaar liggen dat je waarschijnlijk geen voorkeur hebt. Dit komt doordat je voor het maken van een keuze beweegredenen nodig hebt. Je verkiest A boven B om een bepaalde reden. Zonder reden is er geen keuze, dan is het een random handeling. In het geval van de potjes jam schrijft Wijnberg:
‘Natuurlijk heb je nog wel de vrijheid om een willekeurige greep te doen, maar van keuzevrijheid is dan geen sprake. Een willekeurige greep is immers geen keuze – er gaat geen reden aan vooraf. Doordat het aantal keuzes oneindig groot is geworden, is de keuzevrijheid gereduceerd tot nul. Iedere reden om de ene jam boven de andere te verkiezen is verdwenen.’
Zolang je te veel of te weinig keuzemogelijkheden hebt, zul je keuzestress ervaren. Aan beide gevallen valt wat te doen. Als je te weinig keuzeopties in je leven ervaart, heb je jezelf te ont-moeten. Ervaar je te veel keuzeopties in je leven, dan heb je jezelf te ont-prikkelen. Daarnaast helpt het enorm om je identiteit zoveel mogelijk helder te krijgen voor jezelf omdat het dan ineens duidelijker wordt wat wel en niet bij je past. Dat noem ik ont-wikkelen en is een derde methode om minder keuzestress te ervaren. Deze drie methoden vind je in de volgende drie lessen.
1 Comment
Hier dus beschrijving van het verlammende effect. Mooi visueel gemaakt.
Ont-moeten vind ik nog moeilijk begrijpbaar, ik ga gauw naar de volgende paragraaf.