De koopkracht gaat weer omhoog – waarom voelen we ons niet rijker?

Koopkracht. De term komt vaak voor in stukken die worden geschreven over de miljoenennota naar aanleiding van Prinsjesdag. Bijna elk jaar “stijgt” deze voor de Nederlander, gemiddeld gezien. Maar waarom hebben de meeste mensen dan niet het idee dat ze er van jaar tot jaar op vooruit gaan? In dit stuk beschrijf ik de drie factoren die hier van invloed op zijn en hoe je je hiertegen kunt wapenen.

Laten we bij het begin beginnen, wat is koopkracht nou eigenlijk en hoe stijgt of daalt deze? Koopkracht staat voor het besteedbaar inkomen van een persoon of huishouden. Dit is het netto-inkomen van iemand verrekend met toeslagen, zorgkosten, eventuele kinderbijslag en kosten voor kinderopvang. In het kort gaat het er dus om hoeveel geld jij elk jaar kunt uitgeven. Om elk jaar de beoogde stijging of daling te berekenen wordt er gekeken naar de verwachte inflatie en de verandering in belastingen, toeslagen, zorgkosten etc. Over de afgelopen 35 jaar is de koopkrachtontwikkeling van de bevolking slechts vijf keer negatief geweest.¹ Al met al zouden we er dus een heel stuk op vooruit moeten zijn gegaan. Waarom horen we dan nog zo vaak dat vroeger alles beter was? Dat je toen nog gewoon een huis kon kopen van één inkomen. Dat de huur slechts een klein deel van het besteedbare inkomen was. Dat je voor een week aan boodschappen deed voor een heel gezin voor slechts 50 gulden. Een verklaring hiervoor bestaat uit drie factoren: de verborgen kracht van inflatie, marktwerking en lifestyle creep.

Inflatie

Inflatie is de reden dat alles vroeger goedkoop leek en nu duur. Doordat er wordt gestuurd door centrale banken en lokale overheden op een gemiddelde inflatie van twee procent per jaar wordt geld minder waard. Het gevaar hierin is het percentage van twee procent. Van jaar tot jaar lijkt dit niet veel uit te maken, een product van € 10,- is een jaar later dan € 10,20 euro. Maar als je dit jaar op jaar blijft doen zijn er ineens heel grote verschillen. Zo is die 50 gulden aan boodschappen in 1980 niet gelijk aan zo’n € 25,-, zoals je gevoel misschien zou denken, maar staat deze door inflatie vandaag de dag gelijk aan € 50,.² Hoewel de koopkrachtindex wel compenseert voor inflatie is het lastig om dit zelf ook te doen. Je denkt dus vaak dat dingen vroeger goedkoper waren omdat het erg lastig is om de inflatie in je hoofd mee te rekenen.

Marktwerking

Een andere moeilijk te bevatten kracht is marktwerking. Marktwerking kan erg versimpeld worden gezien als het ontstaan van een prijs die de balans houdt tussen vraag en aanbod. Hierdoor zullen er altijd dingen goedkoper of duurder worden als de balans verandert. In de afbeelding hieronder is een overzicht van hoe consumentenprijzen voor verschillende goederen en services zijn veranderd over de tijd in Amerika (helaas kon ik geen vergelijkbare grafiek vinden voor Nederland of Europa).

Hierin is heel duidelijk te zien dat niet alles duurder wordt (ondanks de kracht van inflatie). Sommige producten en services worden juist een stuk goedkoper door marktwerking omdat de productiekosten omlaaggaan en er daardoor meer aanbod mogelijk is. Dit zien we duidelijk terug over de hele wereld in de technologiesector: door de snelle innovatie gaan de kosten enorm omlaag. Andere producten en services worden juist duurder in verhouding omdat het aanbod de vraag niet bij kan houden. In Nederland zien we dit bijvoorbeeld duidelijk terug in de huizenprijzen en kosten van vervoer. Doordat we met steeds meer mensen en losse huishoudens zijn is er een enorme vraag naar woningen. Echter zijn er de afgelopen decennia te weinig woningen gebouwd om dit bij te kunnen benen. Daardoor zien we nu een enorme stijging in de prijzen van zowel koop- als huurwoningen. Een meer verstopt en onverwacht gevolg van marktwerking kunnen we ook zien in het gemiddelde inkomen van een huishouden. Hoewel vrouwen veel meer zijn gaan werken in de afgelopen 40 jaar is het besteedbaar inkomen per huishouden nagenoeg hetzelfde gebleven.^3,4 Dit gebrek aan groei van het besteedbaar inkomen kan voor een groot deel worden verklaard door marktwerking, er komt immers steeds meer aanbod van de werkzame bevolking terwijl door automatisering en het exporteren van onze productie naar het buitenland de groei in de vraag naar werknemers kleiner is. Een andere deel van de verklaring is dat we veel meer eenpersoonshuishoudens hebben dan 40 jaar geleden⁵ Simpel gezegd zijn we dus meer gaan werken per huishouden voor hetzelfde besteedbare inkomen.

Lifestyle creep

De laatste factor die onze welvaart wegsnoept is lifestyle creep. Dit is een veelgebruikte Engelste term die beschrijft hoe iemands levensstandaard meestijgt met zijn koopkracht. Hierdoor worden voormalige luxes naar verloop van tijd noodzakelijkheden waarvan mensen vinden dat ze er “recht” op hebben. Waarschijnlijk zal bijna iedereen dit wel herkennen, hoewel je na je studententijd en de jaren erop waarschijnlijk vele malen meer bent gaan verdienen blijft er onder aan de streep wel meer, maar zeker niet vele malen meer over. Je bent toch wat groter gaan wonen, een auto (of misschien wel twee) erbij, wat vaker uit eten, elk jaar op vakantie etc. Zelfs in tijden van corona is het meer de vraag “Waar ga je heen?” dan of je überhaupt op vakantie gaat. Vergelijk dit eens met 30-50 jaar geleden. Vraag eens aan je ouders hoe vaak ze vroeger uit eten gingen, hoe vaak en waarheen ze op vakantie gingen, hoeveel auto’s ze hadden, etc. Wat wij nu als normale welvaart zien is in vergelijking met de niet zo verre historie juist een enorme luxe! Doordat we al deze luxe als normaal beschouwen, kunnen we ons bijna geen leven zonder voorstellen. Het gevaar hieraan is dat we het grootste deel van deze lifestyle creep onbewust zijn gang laten gaan. We kiezen niet heel bewust waar we onze extra verworven welvaart aan uitgeven. Dit sluipt er langzaam in. Neem het voorbeeld van uit eten gaan. In onze huidige maatschappij is dit een gewoontegoed geworden terwijl dit vroeger maar heel af en toe werd gedaan. Af en toe heerlijk uit eten gaan is voor veel mensen echt genieten. Maar als je elke week wel één of meerdere keren gaat is de toegevoegde waarde een stuk kleiner en waarschijnlijk zelfs minder dan als je maar twee keer per jaar zou gaan. Een ander voorbeeld kan de vakantie zijn. In de zomer moeten we er “wel even tussenuit” maar ook in de winter, de voorjaarsvakantie, met Pasen en…. Aan vakanties wordt een enorm deel van onze welvaart besteed, in Nederland is het zelfs zo geregeld dat je automatisch via je werkgever spaart voor je vakantie. Maar maken we door deze lifestyle creep wel optimaal gebruik van onze verworven welvaart?

Als je je huidige vermogen opnieuw zou mogen indelen, zou je dan voor dezelfde verdeling kiezen? In plaats van meerdere keren duur en kort op vakantie kan je er ook voor kiezen om minder te werken en juist voor langere tijd weg te gaan om een land echt te leren kennen. Die borrels op het terras kun je inwisselen voor een weekendje weg met diezelfde vrienden. Die dure (lease) auto kun je ook inwisselen voor meer tijd met je gezin. Dat grote huis kan ook worden ingewisseld voor jaren eerder met pensioen. Op deze manier kun je ook denken over de welvaart die je nog gaat verwerven in de toekomst. Hoe wil je die inzetten om hier optimaal van te genieten?

Neem je welvaart in eigen hand

Om je welvaart in eigen hand te hebben, is het van belang om jezelf te wapenen tegen de drie eerdergenoemde factoren: Inflatie, marktwerking en lifestyle creep. Het beste wapen tegen inflatie is je (spaar)geld investeren. De meest voorkomende vormen hiervan zijn aandelen en vastgoed maar dit kan op nog veel meer manieren. De lange termijn rendementen op beleggingen en vastgoed zijn hoger dan de 2% inflatie. Hierdoor zorg je dat het geld wat je opzijzet, juist meer waard wordt in plaats van langzaam waardeloos door de inflatie.

Het beste wapen tegen marktwerking is deze goed observeren en jezelf hier zo veel mogelijk van loskoppelen. Hoe minder spullen je koopt, hoe minder je meedoet in de markt. Ook kan je ervoor kiezen om juist wat achter te lopen op de markt. Als je niet de nieuwste iPhone koopt maar juist een wat oudere versie, zul je een stuk minder betalen voor een product met bijna identieke waarde. Gelukkig zijn met minder spullen en deze welvaart juist inzetten om meer tijd voor jezelf of je gezin te kopen geeft je waarschijnlijk meer levensplezier. Zelf gebruik ik dit principe door met mijn vriendin te wonen op een boot om zo te kunnen sparen voor een meerjarige wereldreis met diezelfde boot. Een enorm avontuur waar we nu al beiden van genieten!

Dan de laatste factor die nog overwonnen moet worden, de lifestyle creep. Het beste wapen hiertegen is heel bewust zijn van wat je allemaal verdient en uitgeeft. Heb je bijvoorbeeld al eens een budget gemaakt van wat je zoal in een maand besteed? Heb je al wat meer lange termijndoelen over wat je graag nog zou willen doen in het leven en wat je hiervoor nodig hebt? Door hierover na te denken en deze doelen concreter te maken kun je je lifestyle niet uit de hand laten glippen maar juist zelf ontwerpen! Doe dit elk jaar (met je partner) zodat je helder hebt hoe het afgelopen jaar is gegaan en wat de plannen zijn voor aankomend jaar.

Als laatste is het belangrijk om erover te blijven praten! Dat doen we nog veel te weinig in de wereld. Het spreekwoord “Over geld praat je niet, dat heb je” is er juist een die ervoor zorgt dat er zoveel ongelijkheid is in de wereld. Praat hier dus over met je gezin, vrienden en familie. Zelf probeer ik deze kennis ook zoveel mogelijk te delen met iedereen die ik ken. Op die manier ben ik in contact gekomen met Mark. Na een enquête onder bijna 200 young professionals kwamen we tot de conclusie dat er behoefte is aan een training die het grote beeld over geld en levensstijl verduidelijkt en mensen helpt om dit verder te onderzoeken. Daarom hebben we de online cursus “Bekostig je ideale levensstijl” ontwikkeld waarmee we mensen helpen om te bewegen naar een beter passende levensstijl en hierbij de zorgen over geld weg te nemen door de huidige verworven welvaart van een persoon anders in te delen.

Denk dus nog eens goed na hoe jij je koopkracht het komende jaar het beste kunt inzetten om optimaal te leven. De meest waardevolle dingen in het leven zijn immers niet te koop, die moet je verdienen.

Download “7 Financiële vragen die elke twintiger of dertiger zichzelf zou moeten stellen”

Graag hoor ik ook van jou in de comments:

Hoe zou je jouw verworven welvaart graag anders willen inzetten?