Perfectionisme is voor pussies

Ik sprak vorige week iemand die een goed idee had voor een eigen onderneming. Hij wilde mogelijk iets gaan doen met twee grote passies van hem: hiken en psychologie. Ik word altijd helemaal wild als iemand zo’n idee heeft, want ik geloof erin dat wanneer je meerdere passies bij elkaar kunt brengen, je echt iets unieks neer kunt zetten dat enorme waarde voor mensen kan hebben. Het mooie was dat toen hij zijn verhaal deelde in de groep mensen met wie we in gesprek waren, ik niet de enige was die geloofde in zijn droom. Al gauw zeiden er twee mensen “Als je op mij wilt oefenen dan stel ik me meteen beschikbaar. Dan gaan we mooi een keer wandelen en praten!” Toen ik hem later echter 1-op-1 sprak gaf hij aan die reacties heel leuk te vinden, maar er tegelijkertijd helemaal niet in te geloven. “Ja, dat zeiden die mensen wel, maar dan gaat bij mij meteen een stemmetje op dat ik nog helemaal geen waarde kan leveren. Daarvoor ben ik nog niet ver genoeg als psycholoog.” We spraken even verder en al gauw kwamen we erop uit dat hij werd tegengehouden door een van de lastigste karaktereigenschappen waar veel mensen mee worstelen: perfectionisme.

Ik ben er ook een. Zo’n akelige perfectionist. Het is nooit goed genoeg, mooi genoeg, slim genoeg, of simpelweg gewoon genoeg. Altijd kan het nog wel íets beter. Het is aanvankelijk nog leuk om het in een sollicitatiegesprek als zogenaamd slecht punt te noemen, maar het is wel degelijk een vloek. Het vervelende is dan ook dat veel van ons perfectionisten er nog trots op zijn ook. Iets in ons is blij dat wij dingen wel ‘perfect’ doen of op zijn minst perfectie nastreven. Al die slordige mensen die er met de pet naar gooien zijn maar minder dan wij, vinden we soms. Maar het is genoeg geweest daarmee. Vandaag geef ik mezelf een flinke klap om mijn oren: perfectionisme is niks om trots op te zijn. Perfectionisme is voor pussies.

Die stelling baseer ik op wat ik lees in de bestseller van Brené Brown genaamd De Moed van Imperfectie. Ze legde voor mij op pijnlijke wijze bloot dat perfectionisme niks te maken heeft met je best doen, maar een angstige manier van zelfbescherming is.

Perfectionisme is niet hetzelfde als je best doen. Perfectionisme heeft niets te maken met gezonde prestaties en groei. Perfectionisme is de overtuiging dat we, als we perfect leven, er perfect uitzien en alles perfect doen, de pijn van verwijten, afkeuring en schaamte kunnen minimaliseren of voorkomen. Perfectionisme is een vorm van zelfbescherming – een loodzwaar schild dat we met ons meeslepen vanuit de gedachte dat het ons zal beschermen, terwijl het juist datgene is wat ons ervan weerhoudt onze vleugels uit te slaan.

Ik dacht altijd dat mijn perfectionisme voortkwam uit een dapper of moedig streven om het zo goed mogelijk te doen. Niet dus, zegt Brené Brown, en ik weet dat ze gelijk heeft. Angstig als ik ben voor wat mensen van me vinden stel ik altijd alles in het werk om maar nergens op afgewezen te kunnen worden. Ik ben helemaal niet moedig, ik ben laf. Te laf om gewoon menselijk te mogen zijn van mezelf en fouten te mogen maken. Een pussy dus. Brown gaat verder.

Perfectionisme is geen vorm van zelfverbetering. Waar het bij perfectionisme in wezen om draait, is goedgekeurd en geaccepteerd worden. De meeste perfectionisten werden als kind geprezen om hun prestaties en gedrag (cijfers, manieren, gehoorzaamheid, zelfverloochening, uiterlijk, sportprestaties). Ergens onderweg hebben ze de volgende gevaarlijke en belemmerende overtuiging opgepikt: ik ben wat ik doe en hoe goed ik dat doe. Plezieren. Presteren. Perfectioneren. Gezonde inspanning is op jezelf gericht: hoe kan ik beter worden? Perfectionisme is op de ander gericht: wat zullen ze ervan vinden?

Ik herken het meteen. Ik haalde vroeger op de basisschool bijna altijd goede cijfers en heb daar blijkbaar aan verbonden dat ik dáárom er mocht zijn als mens. Nooit heb ik getoetst als klein kind of mijn ouders misschien ook nog van me zouden houden als ik een keer een onvoldoende zou halen. Ik dacht langzaam dat ik een human doing was, terwijl ik toch echt een human being ben.

Wat is perfectionisme dan wel?

Perfectionisme is een schadelijk en verslavend systeem van overtuigingen dat uitgaat van de volgende gedachte: als ik er perfect uitzie, perfect leef en alles perfect doe, kan ik de pijnlijke gevoelens die worden veroorzaakt door schaamte, afkeuring en verwijten voorkomen of tot een minimum beperken. [Kleuren toegevoegd]

Toen ik dit voor het eerst las moest ik er even aan wennen. Wat zegt ze nou precies? Ze legt het in drie punten nader uit, die ik hierboven in drie kleuren gemarkeerd heb.

Perfectionisme is zo schadelijk, omdat perfectie domweg niet bestaat. Het is streven naar een onhaalbaar doel. Bovendien heeft perfectionisme te maken met hoe we gezien willen worden, namelijk als perfect. En ook dat is een onhaalbaar doel, want op hoe we door anderen gezien worden hebben we geen enkele invloed, hoeveel tijd en energie we er ook in steken.

Brown refereert hiermee aan de Circle of Influence en de Circle of Concern. We kunnen ons nog zo druk maken (Circle of Concern) over het weer, toch hebben we er geen enkele invloed op. Zo is het ook met wat mensen van ons denken. Dat bepalen zij zelf op basis van hun eigen ervaringen, humeur, overtuigingen en nog een bak aan parameters die niet te overzien is.

Perfectionisme is verslavend, want wanneer we te maken krijgen met schaamte, afkeuring en verwijten – en dat is onvermijdelijk -,denken we dat dat komt doordat we niet perfect genoeg waren. In plaats van vraagtekens te plaatsen bij de kromme logica van perfectionisme, bijten we ons vervolgens nog meer vast in onze inspanningen om er perfect uit te zien, perfect te leven en alles helemaal perfect te doen.

Een 10 werkt inderdaad super verslavend bij mij: “Yes weer perfect!” en alles minder dan een 10 is het bewijs dat ik niet perfect genoeg was. Dit was een enorme eye-opener voor me. Ik wist dat ik verslavingsgevoelig was en zelfs dat ik Verslaafd aan Liefde ben na het lezen van dit boek van Jan Geurtz. Maar dat ik ook verslaafd was aan mijn eigen perfectionisme is wel even een dreun. En de verslaving vergroot mijn lijden alleen maar.

Ieder mens krijgt te maken met schaamte, afkeuring en verwijten (en de angst voor de bijbehorende gevoelens). Perfectionisme vergroot de kans op dergelijke pijnlijke emoties en leidt vaak tot zelfverwijt: ‘Het is mijn eigen schuld. Ik voel me zo omdat ik niet goed genoeg ben.’

Schaamte, afkeuring en verwijten. Alsof ik daarop zit te wachten. Logisch dus dat ik perfectionist ben geworden. Maar ook tijd om er langzaam mee te gaan stoppen. Laat ik eens beginnen met deze tekst niet terug te lezen en gewoon zo te plaatsen. [Stretch to the max… Iets in mij trekt dit heel slecht nu, maar here goes.]

Ben je ook een perfectionist of herken je andere trekjes bij jezelf die je weerhouden om je passies te volgen? Kom dan naar de Quarterlife Deep Dive en pak in één dag je belangrijkste uitdaging van dit moment aan. Kijk hier wie je onder meer voorgingen bij de QLDD en wat zij eraan hadden.

Graag hoor ik van je in de comments:

Wat kun jij een keer doen of laten om te oefenen met minder perfect van jezelf te hoeven zijn?

Het is ongekend hoeveel meer exposure ik krijg door één enkele Facebook share, like of comment. Heb je iets aan deze blog, doe dan graag wat voor me terug door te liken of sharen op de sociale media en laat anderen direct ook profiteren van de inzichten die voor jou waardevol zijn. Dank!