Waarom je keuzestress hebt

Trek ik vandaag een spijkerbroek aan of toch die nettere broek? Zal ik straks gezellig naar die borrel gaan of zal ik lekker rustig thuisblijven? Voor het avondeten een curry bouwen of toch een salade in elkaar zetten? En dan moet ik ook nog bedenken wat ik wil drinken… zucht. In de periode dat de keuzestress op zijn piek zat in mijn leven voelde ik me soms net een klein kind. “Mama, wat moet ik nou kiezen? Ik weet het niehiet…” En dat waren nog de triviale dingen in het leven. Gelukkig had ik geen aspiraties om een auto of een huis te kopen. Dat zou echt een drama zijn geweest. Inmiddels gaat het beter en heb ik veel minder moeite met keuzes maken en veel minder last van keuzestress. Wat me daarbij heeft geholpen was inzien waar keuzestress vandaan komt.

In Nietzsche en Kant Lezen de Krant legt Rob Wijnberg op treffende wijze uit waarom jonge mensen keuzestress ervaren. De vraag die hij beantwoordt is hoe gevoelde keuzevrijheid af kan nemen terwijl het aantal keuzemogelijkheden groter wordt in de maatschappij. We hebben meer dan ooit om uit te kiezen en lijken ons toch vaak verlamd te voelen.

De dynamiek die tot keuzestress kan leiden komt voort uit twee elementen. Ten eerste is het aantal keuzemogelijkheden dat je voorgeschoteld krijgt van belang. Ten tweede maakt het uit hoe sterk je zelfbeeld of identiteit is als keuzemaker.

Het aantal keuzemogelijkheden

Het aantal keuzemogelijkheden bepaalt in sterke mate de keuzevrijheid die je ervaart. De denkfout die we echter snel maken is dat méér keuzemogelijkheden altijd tot een groter gevoel van vrijheid zou leiden. Tot bepaalde hoogte gaat dit verhaal wél op. Als je met de trein reist dan voel je je waarschijnlijk vrijer om een plek uit te kiezen als bijna de hele coupé leeg is dan als er nog maar één plekje over is. Sommige mensen willen graag de kant van de rijrichting uit kijken, hun benen in het gangpad kwijt kunnen of in de stiltecoupé plaatsnemen. Als er maar één plek is dan wordt het lastiger om aan die wensen te voldoen en ervaar je minder vrijheid. Dus zover lijkt meer keuzemogelijkheden nog meer vrijheid op te leveren. Echter, zodra het aantal keuzemogelijkheden flink groter wordt, dan verandert er iets. Rob Wijnberg:

Stel, je staat in de supermarkt voor een schap met een oneindig aantal soorten jam. Het verschil tussen al die soorten jam is dan ook niet langer waarneembaar. Want tussen alle potjes staan ook nog alle andere jamsoorten die je maar kunt bedenken – ad infinitum. De potjes zijn daardoor niet van elkaar te onderscheiden. En omdat het verschil tussen de jampotjes niet te zien is, is ertussen kiezen ook onmogelijk geworden.

Als je potje 86.293.823 niet kunt onderscheiden van potje 86.293.824 hoe moet je dan kiezen tussen die twee? En stel nou dat je toch heel goede ogen en een heel goede tong hebt en het verschil wél kunt waarnemen. Dan nog is het lastig kiezen omdat ze zo dicht bij elkaar liggen dat je waarschijnlijk geen voorkeur hebt. Dit komt omdat je voor het maken van een keuze beweegredenen nodig hebt. Je verkiest A boven B om een bepaalde reden. Zonder reden is er geen keuze, dan is het een random handeling. In het geval van de potjes jam:

Natuurlijk heb je nog wel de vrijheid om een willekeurige greep te doen, maar van keuzevrijheid is dan geen sprake. Een willekeurige greep is immers geen keuze – er gaat geen reden aan vooraf. Doordat het aantal keuzes oneindig groot is geworden, is de keuzevrijheid gereduceerd tot nul. Iedere reden om de ene jam boven de andere te verkiezen is verdwenen.

Het verband is dus niet rechtlijnig (meer mogelijkheden geeft meer vrijheid) maar er is een optimum aantal voor de meeste keuzevrijheid. In het geval van de potjes jam zou dat zomaar eens het aantal van 5 kunnen zijn. Dit is echter weer afhankelijk van het aantal beweegredenen. Als je ‘gewoon’ jam op je brood wilt smeren, dan is 3 waarschijnlijk prima om uit te kiezen. Je kiest je favoriete smaak: aardbei, perzik of kersen. Als je echter aan het diëten bent dan heb je extra beweegredenen zoals hoeveel suiker erin zit en dan zou het wel fijn zijn als er ook minimaal nog een potje light jam tussen zit en het liefst twee of drie stuks zodat ook jij de lekkerste smaak kunt kiezen.

Identiteit

Je identiteit is het beeld dat je van jezelf hebt en van wie je wilt zijn. Het verschilt per persoon waar je je identiteit aan ontleent. In Dus Ik Ben, een ander boek van Wijnberg, laat hij zien dat er over het algemeen veel aspecten bijdragen aan wie we ons voelen. Denk aan ons lichaam, onze liefdesrelaties, ons lijden, ons verleden, ons seksuele leven, onze behoefte aan erkenning en de groep waartoe we behoren. Onze identiteit wordt dus gevormd door een complex samenraapsel van aspecten waarmee we onszelf uitdrukken, maar welke aspecten dat zijn is niet voor iedereen even duidelijk. Iemand die beter weet waar hij voor staat en wat hij belangrijk vindt in het leven heeft een sterke identiteit. Iemand die hier een minder helder beeld van heeft, heeft een zwakkere identiteit. 

Als het op keuzes aankomt dan kan een zwakke identiteit (niet zo goed weten wie je bent en wie je wilt zijn) een oorzaak zijn van een gebrek aan voorkeuren in je leven. Als je heel helder voor jezelf hebt dat je een foodie bent dan heb je zo het enige potje jam op basis van chiazaad uit het schap getrokken bij de Albert Heijn. Als je zwakkere identiteit hebt, zonder voorkeuren die je jamkeuze aansturen, dan sta je waarschijnlijk wat langer te wikken en te wegen tussen de 20 verschillende soorten.

Keuzestress reduceren

Een eerste goede manier om je keuzestress te reduceren is dan ook door je eigen identiteit dus verder te ontwikkelen. Door, bijvoorbeeld in coaching, te achterhalen wat jouw missie in het leven is, welke talenten je hebt en waar je passies liggen, wordt het veel makkelijker kiezen omdat je weet waar je naar opzoek bent. Uiteraard is dit vaak een wat langer en intensiever proces.

Twee andere manieren die meestal sneller resultaten opleveren zijn ‘ont-moeten’ en ‘ont-prikkelen’.  In mijn online course Keuzes maken en keuzestress verslaan leer je precies hoe dat werkt en hoe je je eigen keuzestress als sneeuw voor de zon kan laten verdwijnen. 

Download nu “6 Persoonlijke Rechten bij het Maken van Keuzes”

Verder hoor ik graag van je welke rol keuzestress in jouw leven speelt. Laat een bericht achter in de comments:

In welke situaties heb jij wel eens last van keuzestress en hoe ga je daarmee om?