Waarom jullie elkaar niet begrijpen

Jij vindt A, je collega denkt er B van. Met geen mogelijkheid komen jullie dichter bij elkaar. Je partner roept altijd dat iets ‘grijs’ is, terwijl jij toch echt ‘bruin’ ziet. Hoe kunnen jullie het zo anders zien? Je beste maat en jij kunnen het uitstekend met elkaar vinden maar verschillen op een paar punten compleet van mening met elkaar. Hoe kan het dat mensen elkaar soms zo slecht begrijpen en zaken zo anders kunnen zien? Dit wordt geen volledig antwoord, maar vanuit alle mogelijke antwoorden die ik ken, blijf ik de volgende theorie één van de waardevolste vinden die ik ooit heb mogen leren.

De theorie heet Spiral Dynamics en is gebaseerd op het werk van Dr. Clare W. Graves. Ietwat kort door de bocht is het een uitgebreidere en genuanceerdere uitwerking van de Piramide van Maslow. Ik denk dat je dat model wel kent. Het beschrijft hoe je als mens steeds nieuwe behoeften ontwikkelt als aan lagergelegen behoeften is voldaan. Zie de volgende afbeelding.

 

Een belangrijk concept van de Piramide van Maslow is dat elk niveau het volgende overstijgt en omvat (to transcend and include). Dit houdt in dat als je in het vierde niveau bezig bent om je behoefte aan erkenning te vervullen, dat je nog steeds de onderliggende behoeften van intieme relaties, veiligheid en eten en drinken behoudt. Als je te lang niet geslapen hebt dan val je tijdelijk helemaal terug op de onderste laag en is alles je eraan gelegen om een paar uur te tukken en kan het je even geen ruk schelen hoe zeer mensen je wel of niet waarderen.

Spiral Dynamics beschrijft de ontwikkelingspsychologie van de mens en de bijbehorende overheersende systemen in de maatschappij op een vergelijkbare wijze. Elk hoger liggend niveau overstijgt en omvat het vorige. In Spiral Dynamics wordt dat met een omhoog cirkelende spiraal aangeduid waar bij je na elke rondgang op een hoger niveau terecht komt. Laten we eerst kijken welke niveaus er zijn en dan op wat details ingaan. Elk niveau heet een meme (spreek uit: miem) en wordt geduid met een kleur.

Beige

De meest basale meme van Spiral Dynamics is beige. Het komt vrijwel exact overeen met het laagste niveau van de Piramide van Maslow. Het gaat hier om overleven op de meest basale manier: eten, drinken, warmte en slaap. Elk mens begint zijn of haar leven op deze manier als baby. Er zijn vrijwel geen maatschappijen op de wereld die zo leven. Enkel mensen die opgegroeid zijn bij dieren en geen taal hebben ontwikkeld blijven wellicht in dit stadium hangen. Alles draait in deze meme om het eigen overleven en is dus ik-gericht.

Paars

De tweede meme, paars, is gericht op de groep en heeft een mystiek karakter. Er wordt geloofd in het bestaan van geesten die tevreden moeten worden gehouden om zo de veiligheid van de groep of clan te bewaken. Het is een wereld van gewoonten en riten, verwantschap en aanbidding van voorouders. De meme komt overeen met de tweede laag van de Piramide van Maslow omdat het gaat om veiligheid en zekerheid. Er zijn nog plekken op de wereld waar beschavingen opereren vanuit voornamelijk deze meme. Dit zijn kleine clans die bijvoorbeeld leven in donker Afrika of in de Amazone en vrijwel geen contact met andere beschavingen hebben (voor zover dat nog mogelijk is tegenwoordig).

Rood

Vanaf de derde meme lopen de Piramide van Maslow en Spiral Dynamics niet meer gelijk op. Rood is weer meer ik-gericht en gaat over macht en kracht. Wie is de sterkste? Wie pakt de leiding? De methoden zijn pakken wat je wilt, anderen de hersenen inslaan als je het niet krijgt en proberen eer, glorie en status te vergaren voor jezelf. Dictaturen zijn voorbeelden van samenlevingen die gebukt gaan onder het juk van rode leiders. Het feudale stelsel uit de geschiedenisboeken is ook een goed voorbeeld van een rode manier van organiseren. Veel haantjesgedrag onder leiders in de bankenwereld is ook erg rood ingegeven.

Blauw

Blauw gaat als vierde niveau weer over wij en kijkt hoe de macht juist geïnstitutionaliseerd kan worden. Voorbeelden zijn bureaucratieën en religies. Binnen blauw wordt er zeer hard vastgehouden aan structuren en hiërarchieën. Het gaat over goed en fout en je daar met zijn allen aan houden. Er is een sterk geloof in een Hoger wezen binnen blauw dat om onderdanigheid en gehoorzaamheid vraagt. De wereld is gevaarlijk en dus moet er naar normen geconformeerd worden en schuld gevoeld worden als dat niet gebeurt.

Oranje

Oranje wordt ook wel de Strive Drive genoemd. Het gaat om het behalen van succes. Doelen zetten, voortgang meten en winnen zijn belangrijke pijlers. Ondernemerschap, rationaliteit en wetenschap staan hier hoog in het vaandel. De wereld wordt gezien als eentje met een overvloed aan middelen en mogelijkheden om steeds meer welvaart te brengen. Het kapitalisme past dan ook goed bij deze meme. Wedijveren en vergelijken met anderen, risico’s inschatten en scenario’s plannen zijn belangrijke methoden. Deze vijfde meme is weer erg ik-gedreven.

Groen

Als zesde meme beweegt groen weer meer naar het wij. Er ontstaat begrip dat verder reikt dan de eigen zaak en er ontstaat aandacht voor hoe mens en natuur samen kunnen leven op deze planeet. Het bewustzijn is globaal georiënteerd en men heeft zorg voor de hele wereld. Duurzaamheid, natuur en milieu zijn belangrijke thema’s. De complexiteit van ecosystemen wordt steeds beter ingezien en men probeert elke situatie afzonderlijk te lezen en de daarbij passende waarheid te zoeken. Empathie tonen en samen proberen te co-existeren zijn belangrijke strategieën.

Tot zover de eerste zes memes. Voor we doorgaan naar de volgende twee wil ik een paar belangrijke inzichten delen over bovenstaande zes memes.

Naar beneden schoppen en omhoog slaan – Mensen die voornamelijk opereren vanuit een bepaalde meme zijn het vrijwel altijd met elkaar oneens. Blauw en oranje zijn een mooi voorbeeld. Blauw claimt dat er een Hoger Wezen is dat de waarheid in pacht heeft, waar oranje dat met haar wetenschap onjuist vindt en met haar succesdrive compleet niet boeiend acht. De extreme bureaucratieën van blauw zijn een doorn in het oog van oranje succeszoekers die alles lean and mean willen hebben. Het heidense gedrag en de egocentrische instelling van oranje zijn weerzinwekkend voor blauw. Een zelfde strijd voert oranje met de meme erboven. Al dat gewauwel over het milieu en duurzaamheid brengt dit jaar geen knaken in het laadje en vertraagt de hele boel alleen maar. Als een diersoort niet op zichzelf kan overleven dan verliest hij de survival of the fittest en hoort dat nou eenmaal bij de evolutie. Een meer groen georiënteerd persoon wordt ziek van dat soort gedachten en gaat graag met een Greenpeace-boot in de clinch liggen met de grote multinational die haar dierbare aarde probeert leeg te roven.

Ik en wij afwisseling – Zoals je wellicht opviel is elke meme dan ook een afzetten tegen de vorige in termen van de focus op het wij of het ik. De eerste meme is ik-gericht, de tweede wij-gericht en vanaf daar blijft dat zo heen en weer gaan. Dit is olie op het vuur voor de toch al heersende tegenstellingen tussen de opeenvolgende memes. Het wil echter ook niet zeggen dat twee wij-memes wel met elkaar overweg kunnen. Overwegend blauwe mensen of organisaties hebben niet zoveel met het hogere doel van de groenen. Groen kan weer niets met de riten en rituelen, het hiërarchische en het dogmatische van blauw.

De eerste tier – Met zijn allen samen vormen de eerste zes memes dan ook wat genoemd wordt de eerste ‘tier’ (spreek uit: tier maar dan met Engels accent). Binnen deze tier is er weinig begrip voor elkaar en zelfs geen bewustzijn van elkaars positie in een andere meme. Met andere woorden: veel frustratie en onbegrip onderling. Deze groep van zes wordt gescheiden van de volgende meme omdat er iets meer nodig is dan de normale bewustzijnsontwikkeling die maakte dat men van de ene naar de volgende meme groeide. Zo relatief geleidelijk en natuurlijk als een mens of maatschappij van beige naar paars, naar rood, naar blauw, naar oranje en uiteindelijk naar groen groeit, zo veel minder vanzelfsprekend en moeiteloos gaat de volgende stap.

De kwantumsprong – Er wordt wel gezegd dat er tussen de eerste tier en de tweede tier (en dus tussen de zesde en de zevende meme) een kwantumsprong in bewustzijn en ontwikkeling nodig is. Dit heeft er onder andere mee te maken dat vanaf deze meme voor het eerst in wordt gezien dat alle vorige memes erbij horen in de ontwikkeling van een mens en van maatschappijen en dat ze dus waarde hebben. Er wordt niet meer naar beneden geschopt en omhoog geslagen. Er is bewustzijn van het belang van verschillende groeifasen en het feit dat daar andere visies op de werkelijkheid bij horen.

Met die wetenschap komen we bij de eerste meme van de tweede tier aan.

Geel

Geel is gericht op balans van het geheel en integratie van de verschillende onderdelen in de globale samenleving. Geel is heel systemisch ingegeven en vaart op wederzijdse afhankelijkheid tussen mensen en maatschappijen. Verbindingen worden hier helder gezien en er is ruimte voor zowel ratio als gevoel. In toenemende mate is men hier vrij van irrationele angsten, kan men omgaan met chaotische staten en is verandering een gegeven of zelfs de norm. Onzekerheid is hier dan ook geaccepteerd als staat van zijn en wordt gezien als een mogelijkheid om te leren. Geel is daarbij dus het eerste niveau waar de wederzijdse afhankelijkheid en het belang van alle vorige memes ingezien wordt. Het ik-gerichte stuk in geel zit op het feit dat men op zoek is naar het authentieke zelf. Wie ben ik nou echt en wat heb ik in de wereld neer te zetten?

Turquoise

De laatste goed omschreven meme die we kennen is turquoise. Deze meme is weer meer wij-gericht en gaat verder op een vlak waar geel ook al een stapje in zette en wat de trans-rationele perceptie wordt genoemd: bewustzijn dat het rationele overstijgt. Er is een holistische kijk op de wereld en er is een overstijgend begrip van de delicate balans van systemen die opgebouwd zijn uit in elkaar grijpende krachten. Er is een multidimensionaal collectief bewustzijn en men leert experimenteel en is goed afgestemd op de heersende energieën. Ik zal heel eerlijk zijn dat ik deze meme het lastigst te beschrijven vind, simpelweg omdat ik denk dat ik hier nog niet ben en er dus moeilijk mijn eigen woorden aan kan geven. Bij turquoise baseer ik me meer op de achterliggende theorie dan bij de eerdere memes die ik uit eigen ervaring kan zien, voelen en beschrijven.

Koraal

De negende geïdentificeerde meme is koraal. De bronnen verschillen echter over hoe goed deze meme al onderzocht is en hoeveel men er al van weet. Ik laat hem voor nu even buiten beschouwing.

Zie hieronder een overzicht van alle memes.

Nu het antwoord op de vraag en ik vermoed dat je hem al wel een beetje inziet. Zo’n 99% van de wereldbevolking zit qua bewustzijnsontwikkeling overwegend in de eerste tier. Nog maar ongeveer 0,1 % van de wereld heeft zich tot turquoise ontwikkeld en ook maar slechts 1 % van de mensen op deze aardbol zit in geel. In Europa zijn we overwegend oranje met ook wel flink wat in groen en nog genoeg in blauw en zelfs in rood.

De kans is dus groot dat jij en je baas elkaar niet begrijpen omdat je vanuit een andere meme met elkaar praat. Hij wil zijn blauwe hiërarchieën bewaken omdat hij vindt dat dat de beste manier is om een bedrijf te leiden, maar jij wilt presteren en succes oogsten vanuit je oranje paradigma. Thuis heeft je partner het de hele tijd over duurzaam leven en je afval scheiden vanuit haar groene meme, terwijl jij dat zonde van je tijd vindt omdat het mega inefficiënt is jou toch niks oplevert en je die tijd liever besteed aan het opstarten van de startup die je voor ogen hebt. Die goede maat van je kan het helemaal met je vinden in het willen winnen maar hij is wel heel erg bazig en machtsgericht de hele tijd. Hij zit veel meer op status en op showing off dan jij en jullie communiceren langs elkaar heen omdat hij een overwegend rode bril op heeft en jij jouw oranje.

Begrip van deze concepten is in mijn ogen cruciaal om verder te komen in het leven. Als je steeds beter inziet waaróm je elkaar niet begrijpt dan wordt het makkelijker om empathie te tonen naar anderen. Sinds ik deze theorie ken zijn dingen bijna nooit meer ‘niet waar’ als andere mensen ze tegen me zeggen. Soms hoor ik dingen die ik kan plaatsen in bepaalde memes van de eerste tier. Dan denk ik ‘ja, als ik dat vanuit blauw zou benaderen dan zou ik ook een heel strakke structuur neer willen zetten’. Dan hoef ik het er niet mee eens te zijn, maar ik begrijp de beweegreden wel. Ook hoor ik soms dingen die ik niet begrijp en maar een beetje ‘zweverig’ of ‘vaag’ vind en dan vertel ik mezelf dat ik misschien nog niet zover ben om dat te begrijpen. Ook dan is het daarmee niet in één keer waar of onwaar, maar ik gun mezelf de tijd om me nog verder te ontwikkelen en die nieuwe concepten te blijven onderzoeken op welke ‘waar-de’ ze voor mij hebben.

Tot slot ben je nooit exact één kleur. Op de verschillende gebieden in het leven waarin je je kunt ontwikkelen zul je op verschillende memes zitten. Lagere memes zijn ook niet slechter, ze zijn anders en dienen je soms niet meer in een complexere situatie. Je blijft echter behoeften houden in ‘lagere’ memes en zult de daarbij horende strategieën ook altijd nodig hebben: eten (beige), familiebanden aanhalen (paars), met je vuist op tafel slaan (rood), structureren (blauw), ondernemen (oranje) en zorgen (groen) zullen altijd belangrijk voor je blijven. De vraag is in hoeverre jij vanuit één van die kleuren redeneert terwijl je gesprekspartner een andere kleur bril op heeft.

De volgende keer dat je het dus oneens bent met iemand, vraag je eens af: vanuit welke memes communiceren jullie eigenlijk met elkaar?

 

Graag hoor ik van je in de comments:

Welk standpunt van een naaste kun je beter plaatsen met begrip van Spiral Dynamics?

Het is ongekend hoeveel meer exposure ik krijg door één enkele Facebook share, like of comment. Heb je iets aan deze blog, doe dan graag wat voor me terug door te liken of sharen op de sociale media en laat anderen direct ook profiteren van de inzichten die voor jou waardevol zijn. Dank!